روش بافت گلیم

بافت فرش و گلیم از گذشته های دور میان ایرانیان رواج داشته و از هنرهای اصیل مردم ایران است . در این مطلب بعد از معرفی اجزای گلیم با نحوه بافت آن آشنا می شوید . با ما همراه باشید.

از جمله تفاوت های فرش و گلیم می توان به این مورد اشاره کرد که گلیم فاقد پرز است .نقش های به کار رفته در بافت گلیم عموما طرح های هندسی و یا شکل حیوانات می باشد .

در این مقاله سعی داریم مراحلی را عنوان کنیم که بعد از اتمام چله کشی و گذاشتن تسمه ی مهار چوبی  تولید کنندگان گلیم اقدام به انجام آنها میکنند.

بعد از اتمام مراحل چله کشی و گذاشتن تسمه ی مهار چوبی که میتواند چوبی یا فلزی باشد اقدام به زنجیزه زدن میکنیم؛ البته باید بدانید استفاده از تسمه باعث صاف ماندن پایین کار و جلوگیری از کجی و دررفتگی پودهای گلیم میشود.

عمل زنجیره زنی در بافت گلیم هم با دست و هم با قلاب امکان پذیر است؛ لازم به ذکر است که بعضی از بافندگان عمل زنجیرزنی را در همان ابتدا انجام نمیدهند و بعد از اتمام بافت گلیم دو سر آن را با دوگره که نوعی گره ی تزیینی میباشد، بافته و کار گلیم را به اتمام میرسانند.

بعد از زنجیر زدن نوبت ساده بافی میرسد که به عنوان پایه و اساسی محکم و ثابت کننده برای گلیم در نظر گرفته میشود که در اصطلاح به آن کرباس میگویند و از نخ چله برای پود زیر و روی آن استفاده میکنند.

استفاده از این نخ به این صورت است که یک بار از پشت نخ هایی که زیر هاف قرار گرفته عبور میکند و در برگشت از روی نخ هایی که روی هاف قرار گرفته عبور میکند و این روند تا چند رج ادامه دارد؛ از نام های دیگر کرباس بافی میتوان بافت ساده و متعادل را نام برد و علت این نام گذاری یکسان بودن ضخامت تار و پود نخ هاست.

 

ملیله بافی (نازگل)

نوعی بافت تزیینی در میان انواع بافت های کرباس میباشد که با توجه به خلاقیت و سلیقه ی بافنده از دو رنگ متضاد برای انجام آن استفاده میشود. به این ترتیب که دو رنگ متضاد که در عین حال با دیگر رنگ های گلیم در تضاد کامل نباشد، انتخاب شده و هر کدام را چهار برابر در نظر میگیریم و دولا میکنیم؛ نخ را به جفت اول از سمت راست قلاب کرده، سپس خامه ی بالایی را پایین آورده و خامه ی پایین را از پشت جفت بیرون می آوریم. بدین ترتیب یکی در میان از نخ های رنگی استفاده میکنیم و تا آخر پیش میرویم.

 

پود گذاری 

بعد از انجام کامل کرباس بافی نوبت به بافت ساده بر اساس نقشه ی گلیم میرسد، نخ های رنگی مورد نظر را به صورت یکی در میان از لابه لای تارها عبور داده تا یک رج کامل پوددهی انجام شود، در این مرحله ادامه ی نخ را از روی تارهایی که در رج قبل پود، عبور نکرده را رد میکنیم و بعد از هر رج با استفاده از دفتین آنها را در جای خود ثابت کرده و محکم و منظم میکنیم.

از نکاتی که باید در این مرحله مورد توجه قرار گیرد، این است که:

کشش پودها در حد مناسب باشد؛ چرا که اگر مثلا کشش زیاد و سفت باشد گلیم جمع شده و اگر کشش شل باشد، گلیم شل و وارفته خواهد شد.

 

نقشه خوانی 

جهت بافت نقوش گلیم از دو روش متداول استفاده میکنند؛ یا گلیم را با استفاده از نقشه ای که در ذهن دارند به صورت ذهن بافی میبافند و یا اینکه با استفاده از نقشه های شطرنجی اقدام به بافت نگاره های گلیم مینمایند.

در قسمت بعد توضیح مختصری از هر یک را بیان میداریم.

 

روش ذهن خوانی 

در این نوع تکنیک بافنده از ذهن خلاق خود کمک گرفته و با توجه به نقوشی که در محیط پیرامون خود مانند نقوش حیوانات، گیاهان، وسایل زندگی و ... میبیند؛ نمادی را در ذهن خود پرورش داده و به صورت هندسی روی بافت پیاده سازی میکند. چنین طرحی به عنوان میراث از بافنده به جا میماند و به نسل بعد منتقل میشود، بعضی از این طرح ها در میان اقوام مختلف از قداست و اصالت خاصی برخوردار هستند.

 

طرز استفاده از نقشه شطرنجی در گلیم بافی

دراین روش نقوش هندسی و اشکالی که به صورت منحنی هستند، بر روی کاغذ شطرنجی در ابعاد بزرگ طراحی شده، نقطه چین و سپس رنگ آمیزی میشوند.

هر خانه ی کوچک و مربع شکل در نقشه شامل یک جفت چله یا دوتار (که شامل یک تار رو و یک تار زیر است) میباشد.

بنابراین چله کشی در این نوع بافت نقش باید حتما بر اساس نقشه باشد و باید به ازای هر خانه ی نقشه در چله کشی دوتار در نظر گرفته شود؛ به طور مثال اگر نقشه ی مورد نظر در عرض شامل 50 خانه ی مربع شکل باشد باید به اندازه ی 100 تار چله کشی انجام شود که با توجه به زیر و رو بودن چله ها به صورت یک در میان 50 جفت چله خواهیم داشت که با تعداد خانه های نقشه برابر است.

بعد از ساده بافی با توجه به نقشه اقدام به بافت مقدماتی میکنیم که این مرحله به بافت پله ای یا چاکدار معروف است.

 

انواع نقشه های کاربردی در گلیم بافی

هر طراحی میتوانید طرح های گلیم را به شکل های مختلفی طراحی کند که شامل موارد زیر میشود:

 

نقشه کامل

در این روش نقشه ی گلیم به صورت کامل طراحی میشود.

 

نقشه قدی 

در این روش اقدام به طراحی نصف عرض و تمام طول گلیم میکنند، در واقع نصف گلیم از قسمت عمودی طراحی شده و به صورت قرینه بافته میشود.

 

نقشه ربعی 

در این روش طرح به صورتی کشیده میشود که نصفی از نقشه ی گلیم را یک طرف کاغذ شطرنجی کشیده و پشت آن نیم دیگر را طراحی میکنند. زمانی که گلیم تا نصف بافته شد نقشه را برگرداننده و نیم دیگر آن را میبافند. در واقع در این نوع طراحی نگاره، گلیم از طول و عرض به صورت قرینه بافته میشود.

 

نقشه واگیره ای

در این روش قسمت کوچکی از طرح گلیم به صورت واگیره ای طراحی میشود، این نقشه چندین بار در طول و عرض گلیم به صورت تکراری بافته میشود.