نقش باورها و فرهنگ بومی در نگاره های فرش گلیم

 

فرش گلیم قدمتی بیشتر از فرش دستباف دارد اما چون قدیمی ترین فرش کشف شده همان پازیریک پیدا شده در دره ی پازیریک است نمی توان بر این ادعا سندی ظاهر کرد.اما در این مقاله به جای تاریخچه و گدشته ی سایت گلیم اصیل می خواهد در مورد فلسفه ی برخی از طرح های زیبای فرش گلیم صحبت کند. در سرزمین‌هایی که گلیم بافته می‌شدند، نوعی نگرش واحد در خلاقیت هنری و فنی پدید آمد که از پذیرفتن دینی واحد در میان مسلمانان نشأت می‌گرفت.

.

مقاله مرتبط در رابطه با تولید کنندگان گلیم را مطالعه نمایید .

 

 

نگاره های فرش گلیم 

از قرن هشتم میلادی در سرزمین هایی که فرش گلیم بافته می شدند ،نوعی نگرش واحد در خلاقیت هنری و فنی پدید امد که از پذیرفتن دینی واحد در میان مسلمانان نشات می گرفت .پیش از ان جان دار گرایی ، یهودیت ، مسیحیت ، بودیسم ،و غیره متداول بوده است .این دین نویت استفاده از برخی نگاره ها و شیوه های بازنمایی را که مربوط به باورهای گذشته بود ، منع یا تشویف می کرده است .در کشورهای بافنده فرش گلیم ، دین اصلی اسلام ، مسیحیت ، و بودیسم بود و نماد های مربوط به این ادیان عمیقا در افکار خلاقه بافندگان نفوذ کرده است .

 

نخستین اشکال و طرح ها در فرش گلیم

نخستین ترکیب اشکال در طرح، در تصویرهای نمادین تاتوییسم یین – یانگ تجلی یافته است .بعدها فلسفه ی تصوف ، اعتقاد به تعادل را در همه چیز گسترش داد.بنیان گذاری مرکز تصوف در شمال غربی ایران از سده های چهارده و پانزده میلادی به بعد بوده است .همزمان با ان در شمال غربی ایران تجدید حیاتی در عرصه هنر و صنایع دستی ایجاد شده .و تفکرات صوفیانه نفوذ عمیقی در طراحی انها برجای گذاشت .

 

تاثیر دین و خرافات در شکل گیری و تغییر طرح واره های فرش گلیم

اسلام در بازنمایی صورت و پیکر محدودیت هایی نشان داد و از طرف نسبت به تکرار انحنا ها و زوایا واعداد علاقه نشان داد.نقش ونگاره های این دوران رابطه مستقیمی با دین دارد.

خرافات ، نماد های تصویری و اعتقادات مربوط به نگاره های گوناگون نسل به نسل تغییر می یابد وپیچیده تر می شود و جزئی از افسانه ها و فرهنگ بومی می گردد.معانی اصلی از میان می رود و نگاره ها باقی می مانند.

مفهوم این نگاره لابیجاری قرن هاست که از یادها رفته است .اما طبق افسانه ها نماد خوش اقبالی و باعث وفور نعمت در شکار و برداشت محصولات است .نقش چشم مانند در مرکز برای دفع چشم زخم و نقوش تیر مانند در دو طرف ان به شکار اشاره می کند .

این نقش و نگاره ها سه نوع کارایی دارند :یا باورهای خانوادگی و قبیله ای هستند یا طلسم هایی برای دفع چشم زخم و بخت گشایی و یا مربوط به اگاهی های زیبا شناختی بافنده .

 

جزییات معنا دار فرش گلیم

از رایج ترین نقش ها برای دفع چشم زخم ترنج قرمز رنگ در مرکز دست بافت است ، با خطوطی که به رنگ سرمه ای ، درتمام مراحل بافندگی ، اگاهی نسبت به دنیای ارواح حکمفرماست و نقش هایی برای دفع شیاطین بر ابزار الاتی چون شانه ها و دوک های نخ ریسی حکاکی می شود .

طاووس دو سر که متعلق به فرش گلیم دوسر که متعلق به گلیم های پیچ بافی شاهسون و بختیاری است و در مناطق دیگر نیز تقلید می شود .این فرش گلیم شاهسون خمسه نمایانگر افکار صوفیانه و نمادی از جهان دوجانبه و اینه وار است .

دارایی صحرا نشینان در خیمه ها ، حیوانات ،وسایل اشپزی ، لباس ها ، دست بافت ، اداب و رسوم ، باورها و خرافاتشان خلاصه می شود .

سکونت دائمی این مردم در روستاها و تغییر شیوه زندگی ناگزیر سنت های قبیله ای را که رابطه ای تنگاتنگ با کوچ داشته ، به فرهنگ بومی ثابت روستایی تبدیل کرده است .طی نسل ها اعتقادات پررمز و راز از مادران به دختران رسیده و بر روایت های برجا مانده از اجداد ، داستان ها و خرافات جدیدی نیز افزوده شده است .

 

روند تغییرات طرح فرش گلیم

ارزو و خواست های روستائیان به مرور تغییر کرد و انباشت سرمایه از طریق مالکیت زمین و کالا بر نیاز به خوشبختی و سعادت افزود و فرش گلیم به وسیله نگاره ها ونماد های طلسم گونه زمینه ای مناسب جهت ابزار و ارزوها و امیال بافندگان گردید .این اشکال در نگاره های بی ارتباط فرش گلیم های قشقایی و در نقوش بهم پیوسته و مکرر دست بافت های شاهسون بلوچ دیده می شود .